Liselot Van Assche is netwerkbeheerder* in West-Vlaanderen, en voormalig justitieassistent. Als netwerkbeheerder staat ze onder andere in voor het zoeken naar nieuwe prestatieplaatsen. “Na een kennismaking en voorstelling van onze werking bij een potentiële prestatieplaats, kon de eerste werkgestrafte beginnen: een jonge gast, veroordeeld voor het rijden onder invloed van alcohol. Hij was hier open over tijdens het kennismakingsgesprek, en nadien vertelde de directrice over haar eigen situatie - waarvan ik niet op de hoogte was: haar papa werd tijdens zijn werk als politieagent aangereden door een dronken bestuurder en overleed later aan de gevolgen van het ongeval. Ondanks haar eigen voorgeschiedenis, was ze overtuigd dat iedereen een nieuwe kans verdiende. Ik vond die confrontatie tussen dader en slachtoffer (van weliswaar andere feiten) héél mooi. Haar verhaal heeft meer bijgedragen aan de re-integratie en herstel van de aangerichte schade, dan de werkstraf zelf. Het heeft de werkgestrafte echt aan het denken gezet.”
An Vansteenkiste is justitieassistent in het Justitiehuis Kortrijk. Zij komt regelmatig succesverhalen tegen in de verslagen die op haar bureau terechtkomen. Zo was er onlangs “een zeer goed uitgevoerde werkstraf die voor de Warande vzw absoluut een grote meerwaarde had! L. klaarde er een lastige, saaie klus (heidepalen van jonge bomen uit de grond trekken en opruimen, balen hooi in containers laden) die hen anders heel wat energie en geld had gekost, geld dat ze goed kunnen gebruiken voor andere zaken!”
5.500 daders moesten in 2022 338016 uren presteren als straf. Op werkvloeren, of prestatieplaatsen waar ze verwelkomd worden door mensen die overtuigd zijn van de waarde van werkstraffen. Al 20 jaar zetten die prestatieplaatsen en werkvloeren zich in om mensen de kans om iets terug te doen voor de maatschappij. De perfecte gelegenheid om hen te bedanken. In West-Vlaanderen hebben ze dat persoonlijk aangepakt. Netwerkbeheerder Liselot Van Assche en justitieassistent An Vansteenkiste blikken terug op deze actie. “We moeten ervoor zorgen dat ze de komende 20 jaar ook nog aan boord blijven.”
Er is er één jarig: de werkstraf. In 2002 in het leven geroepen als alternatieve straf met verschillende doelen: overbevolking in de gevangenissen tegengaan, recidive voorkomen, en iets teruggeven aan de maatschappij die schade berokkend is. Na twintig jaar kunnen we zien dat die overbevolking helaas niet verminderd is, integendeel, maar hoe staat het met die andere doelen?
Tussen de 20 en de 300 uur besteden de werkgestraften op een prestatieplaats; een kringwinkel, containerpark, of keuken van een woonzorgcentrum bijvoorbeeld, of op een werkvloer. Hier zorgen werkstrafbegeleiders ervoor dat die uren zinvol worden ingevuld. Zij zijn er alvast van overtuigd dat de werkstraf die doelen bereikt. En gelukkig maar, want prestatieplaatsen verwelkomen werkgestraften op vrijwillige basis. Op de werkvloeren, die gesubsidieerd worden, kunnen werkgestraften terecht die door een achterliggende problematiek zoals verslaving of een mentale aandoening hun straf niet op een gewone prestatieplaats kunnen uitvoeren. Deze combinatie zorgt ervoor dat alle werkgestraften de kans krijgen om hun werkstraf uit te voeren in overeenstemming met hun kwaliteiten.
Uiteraard komt niet iedereen in aanmerking voor een werkstraf – bij feiten zoals gijzeling of doodslag is een werkstraf niet voldoende. Bij andere feiten, het ontbreken van een autoverzekering of diefstal bijvoorbeeld, kan de werkstraf de meest geschikte manier zijn om te boeten. En of recidive vermindert? Wel, uit Nederlandse cijfers blijkt dat werkgestraften 47% minder recidiveren. Op de Vlaamse cijfers is het nog wachten, maar dat is alvast hoopgevend dat de inspanningen van de laatste twintig jaar niet tevergeefs waren. En voor die inspanningen wilden de West-Vlaamse justitieassistenten de prestatieplaatsen en werkvloeren in de bloemetjes zetten.
Liselot: We wilden iets doen rond twintig jaar werkstraf en de mensen op de werkvloer persoonlijk bedanken. We zijn langsgegaan met een cadeautje dat gemaakt werd op de werkvloer van Halte-R door werkgestraften zelf, een houten plankje met een gleuf voor foto’s. Daarin hebben we een kunstwerkje gestoken met een gedicht, gemaakt door een vroegere coördinator en een justitieassisent. Een mooi symbool van de samenwerking. Ook de werkvloerbegeleiders en dispatchers, die in sommige regio’s zorgen voor het zoeken van prestatieplaatsen voor werkgestraften in plaats van de justitieassistenten, wilden we bedanken, dat hebben we gedaan met een etentje.
Hoe waren de reacties?
An: Positief. De werkstrafbegeleiders geloven echt in de werkstraf en de waarde ervan. Ze vertelden met trots over werkgestraften die bij hen een mooi traject hebben afgelegd. Er waren zelfs mensen die van ons bezoek gebruik maakten om nog meer werkkrachten te vragen. Sommige werkplaatsen zitten natuurlijk met vragen: wie zijn die mensen die bij ons over de vloer komen, wat hebben zij gedaan? We laten dat vrij aan de werkgestrafte zelf om dat te vertellen en niet iedereen doet dat, maar de plaatsen weten dat niet op voorhand.
De prestatieplaatsen waarderen ook de samenwerking. De korte lijn van contact, met justitieassistenten of met dispatchers afhankelijk van de regio, was voor velen doorslaggevend om mee te stappen in ons verhaal. Ze kunnen terugvallen op de justitieassistenten of de dispatchers bij problemen, en staan niet alleen in voor het verloop van de werkstraf.
Heb je veel leuke anekdotes gehoord tijdens je bezoeken?
An: De verantwoordelijke van een keuken, die al van in het begin betrokken was bij het concept werkstraf, vertelde me over een vrouw die nauwelijks werkervaring had. Die vrouw haalde veel voldoening uit haar straf. Ze kon ervaren hoe het was om mee te draaien in een team, gewaardeerd te worden voor haar werk. Nadien heeft zij werk gezocht en ook gevonden. Er was ook iemand van een containerpark die mij vertelde: ‘eigenlijk zijn het allemaal goeie mensen buiten enkele uitzonderingen. Iedereen verdient de kans om iets terug te geven aan de maatschappij.'
Liselot: Er was nergens iemand die niet tevreden was. Natuurlijk, het zijn vrijwillige prestatieplaatsen, dus als je niet overtuigd bent, hou je dat geen 20 jaar vol. Maar net omdat het vrijwillig is, willen we die plaatsen bedanken. We moeten ervoor zorgen dat ze de komende 20 jaar ook nog aan boord blijven.
Met welk gevoel ben jij achtergebleven na de bezoeken, An?
An: Ik denk dat iedereen blij was dat we het gedaan hebben, ook al was het een grote tijdsinvestering. Onze blik is verruimd, en voor mij is het belang van correcte triage benadrukt: de vrijwillige prestatieplaatsen geloven erin en zetten zich in dus we moeten mensen naar hen sturen die daar willen en kunnen functioneren. Als vangnet hebben we de werkvloeren. Deze combinatie is een formule die werkt.
Liselot: Wat andere justitieassistenten me terecht meegaven is dat we zeker geen 20 jaar meer mogen wachten tot de volgende acties!
*Netwerkbeheerders coördineren de samenwerking tussen de justitiehuizen en externe partners, zoals prestatieplaatsen, binnen een provincie. Zij zoeken naar nieuwe prestatieplaatsen, en zorgen voor evaluatie en ondersteuning. Naast werkstraf, coördineren ze ook gedragstrainingen en zorg.
